چک صیادی

از سال ۱۳۹۷، بانک‌ها به موجب قانونی بودن مکلف شده‌اند تا برای صدور دسته چک تنها از طریق سامانه صیاد بانک مرکزی عمل کنند.

به موجب ماده ۶ اصلاحی قانون صدور چک، پس از درخواست مشتری، بانک‌ها باید ضوابط زیر را رعایت کنند تا امکان صدور دسته چک برای اشخاص وجود داشته باشد. این ضوابط عبارتند از:

۱. احراز هویت مشتری و تأیید صحت مشخصات متقاضی توسط استعلام از سامانه هویت سنجی الکترونیکی بانکی

۲. احراز عدم وجود ممنوعیت قانونی ثبت شده در سامانه، بنابراین تنها دسته چکهای صیادی صادر می‌شوند که طبق استعلام صورت گرفته از سامانه صیاد، شخص متقاضی دارا باشد و دارای صلاحیت اخذ دسته چک باشد (مانند فقدان سابقه چک برگشتی، اعسار و یا ورشکستگی)

۳. در صورتی که نیاز باشد، دریافت گزارش اعتباری از سامانه ملی اعتبارسنجی یا رتبه بندی اعتباری موسسات

۴. محاسبه سقف اعتبار مجاز متقاضی

نهایتاً، اگر سامانه بعد از بررسی موارد فوق الذکر، شخص را واجد صلاحیت اخذ دسته چک تشخیص دهد، بانک باید به ترتیب زیر عمل کند:

* تعیین سقف اعتبار مجاز متقاضی

* صدور دسته چک های متحد الشکل (که در تمامی بانک ها یکسان است، اما فقط نام بانک و لوگوی بانک در آن ها متفاوت است)

* اختصاص شناسه یکتا به هر برگ چک

* صدور دسته چک برای متقاضی

نحوه ثبت صدور، تایید و انتقال چک های صیادی در سامانه

چگونگی ثبت چک صیاد توسط صادرکننده

به موجب قانون صدور چک، دریافت و انتقال چک های صیادی باید در سامانه صیاد بانک مرکزی ثبت شوند. عدم ثبت این موارد نه تنها حقوق ذینفع را تضییع می کند بلکه در جهت مطالبه وجه چک نیز ذینفع را دچار مشکل می نماید.

برای ثبت این موارد در سامانه صیاد، می توان از یکی از روش های زیر استفاده نمود:

• ثبت چک صیادی از طریق موبایل بانک
  • امروزه با استفاده از گوشی تلفن همراه، می‌توانید بدون محدودیت زمانی بسیاری از عملیات بانکی را به صورت الکترونیکی انجام دهید. یکی از این عملیات، ثبت چک صیادی در سامانه صیاد است. با استفاده از موبایل بانک، می‌توانید ثبت، تایید و انتقال چک‌ را به صورت آنلاین انجام دهید و به سرعت و آسانی احراز هویت خود را در سامانه صیاد اجرا کنید. این امر به شما امکان می‌دهد تا حقوق خود را در صورت تملک چک‌ها بهتر کنترل کنید و با اطمینان خاطر بیشتری از امنیت کارهای بانکی خود بهره برید.
• ثبت چک صیادی از طریق دستگاه های عابربانک
  • با مراجعه به دستگاه های عابربانک و همراه داشتن کارت عابربانک، امکان ثبت، تایید و انتقال چک های صیادی وجود دارد. این روش به شما اجازه می‌دهد تا در هر نقطه جهان، از جمله در فروشگاه ها، مترو، بزرگراه ها و مکان های عمومی دیگر، به صورت 24 ساعته و 7 روز هفته، کارهای بانکی خود را انجام دهید.
• ثبت چک صیادی از طریق مراجعه به شعب بانک ها
  • برای ثبت چک صیادی، شخص صادرکننده چک باید به شعب بانک صادرکننده دسته چک خود مراجعه کند و در آنجا چک را ثبت و تایید کند. سپس، شخص تایید‌کننده (ذینفع) نیز باید به شعب بانک خود مراجعه کند و چک را تایید و دریافت کند. این فرآیند از سوی شخص و توسط بانک صورت می‌گیرد.
• ثبت چک صیادی از طریق اپلیکیشن های تلفن همراه
  • از طریق اپلیکیشن‌های تلفن همراه، مانند آپ، می‌توان به راحتی و بدون نیاز به حضور فیزیکی در بانک و حتی در صورت مفقودی کارت یا نداشتن موبایل بانک، چک‌های صیادی را ثبت کرد.

نحوه تایید چک صیادی

نحوه تایید چک صیادی به این ترتیب انجام می‌شود: بعد از ثبت صدور چک توسط صادرکننده، ذینفع (دارنده‌ای که چک به نام وی در سامانه صیادی ثبت شده‌است) می‌تواند با بررسی سوابق صادرکننده و اعتبار وی، از طریق شناسه یکتای چک صیادی، چک را تایید یا رد کند.

برای مطالبه چک در تاریخ سر رسید، گیرنده و ذینفع چک لازم است مراتب تایید چک را در سامانه ثبت کنند. با بررسی چک صیادی در سامانه، ذینفع هم از ثبت چک مطمئن می‌شود و هم مراتب تایید خود را اعلام می‌کند. در غیر این صورت، اگر چک صادره مورد تایید ذینفع نبود و یا تمایلی به پذیرش چک صادره نداشت، در سامانه مراتب عدم تایید خود را اعلام می‌کند.

نحوه انتقال چک‌های صیادی

طبق ماده ۶ قانون اصلاح قانون صدور چک، انتقال چک‌های جدید به صورت فوری و صرفاً با امضا یا ظهرنویسی در پشت چک امکان‌پذیر نیست. بلکه انتقال چک‌ها منوط به ثبت در سامانه صیاد است. دارنده چک پس از تأیید اطلاعات چک، می‌تواند با ثبت مشخصات ذینفع جدید (کدملی یا شناسه ملی وی) از طریق سامانه صیاد، چک را به شخص ثالثی منتقل کند.

مدت اعتبار چک‌های صیادی

ماده ۶ قانون صدور چک در سال ۱۳۹۷ اصلاح شد و برای چک‌های صیادی تاریخ انقضا تعیین و حداکثر مدت اعتبار سه سال از زمان دریافت دسته چک را مشخص کرد. در همین راستا، بانک‌ها ملزم به درج اعتبار مذکور بر روی چک‌های صیادی شدند.

اما در سال ۱۴۰۰، ماده ۶ اصلاح شد و این مقرره حذف گردید. بنابراین، از آن زمان، دیگر فرجه زمانی سه ساله برای دسته چک‌های صیادی وجود ندارد. با حذف این مقرره، مدت اعتباری در چک‌های صیادی درج نمی‌شود و چک‌های صیادی از تاریخ صدور دسته چک به مدت نامحدود اعتبار دارند و می‌توانند هر زمان از سوی صاحب دسته چک صادر شوند.

مزایای صدور چک‌های صیادی

• الزامی بودن ثبت در سامانه صیاد
  • صدور چک‌های صیادی به صورت الکترونیکی و ثبت آن در سامانه صیاد است که این امر به جهت الزامی بودن ثبت توسط صادرکننده در سامانه صیاد و اختصاص شناسه یکتا به هر برگ چک، امکان جعل چک و سرقت چک های صیادی نسبت به چک های عادی بسیار کمتر است.
• عدم صدور دسته چک برای اشخاص فاقد اعتبار
  • با توجه به لزوم بررسي سوابق و امکان شناسايي ممنوعيت‌ها و صدور دسته چک به صورت متمرکز توسط سامانه بانک مرکزی، بر مبنای احراز اعتبار، بانک مرکزی قادر به شناسايي اشخاص پرخطر است. بنابراین، افراد بدحساب و کلاهبردار امکان اخذ دسته چک را نخواهند داشت.
• پشتیبانی و ثبت اطلاعات چک
  • چک‌ها علاوه بر برگه کاغذی، به منظور پشتیبانی و ثبت اطلاعات چک (از جمله مشخصات دارنده، تاریخ سررسید، تاریخ ثبت و علت صدور چک) در سامانه مرکزی بانک مرکزی دارای اعتبار بیشتری هستند.
• صدور چک در سامانه صیاد
  • به موجب آنکه بانک ها به تنهایی اختیار صدور دسته چک ندارند، و صدور دسته چک از طریق سامانه صیاد بانک مرکزی پس از انجام استعلامهای لازم انجام می شود، اشخاص معسر، ورشکسته و یا دارای چک برگشتی که از آن رفع سوءاثر نشده باشد، امکان دریافت دسته چک جدید ندارند. حتی اگر آن‌ها دارای دسته چک باشند، امکان ثبت چک جدید در سامانه صیاد را نخواهند داشت.
• عدم صدور چک در وجه حامل
  • با این که ثبت چک به نام شخص معین لزوم دارد، صدور چک در وجه حامل دیگر امکان ندارد. این امر به کاهش سوء استفاده از چک های صادره کمک می کند.
• امکان استعلام وضعیت اعتبار
  • امکان استعلام وضعیت اعتبار صادرکننده توسط ذینفع از طریق سیستم صیاد فراهم می‌شود، به گونه‌ای که آخرین وضعیت صادرکننده چک، از جمله سقف اعتبار مجاز، سابقه وجود چک برگشتی در سه سال گذشته و میزان تعهدات چک‌های تسویه نشده به او گزارش می‌شود. این امکان، ذینفع را قادر می‌سازد که با آگاهی از سابقه شخص، تصمیم به قبول یا رد چک بگیرد.
• امکان ثبت انتقال چک در سامانه صیاد
  • امکان ثبت انتقال چک در سامانه صیاد فراهم است، به این معنا که انتقال چک به شخص دیگر تا پیش از تسویه یا صدور گواهی عدم پرداخت امکان پذیر است. اما، این انتقال منوط به ثبت هویت شخص جدید برای همان شناسه یکتای چک در سامانه صیاد می‌باشد.
• کاهش سوء استفاده از چک های مسروقه و مفقود شده
  • هرگونه اقدام در مورد چک، از جمله صدور چک به نفع شخص معین، انتقال چک از سوی ذینفع به دیگری، دریافت وجه چک توسط ذینفع و همچنین عدم پرداخت وجه چک (بر اساس دلایل پیش‌نوشته در ماده ۳ قانون صدور چک) یا کسری مبلغ چک باید در سامانه ثبت شود. بدین ترتیب، امکان سوء استفاده از چک های مسروقه یا مفقوده کاهش می یابد.
• کاهش احتمال پولشویی
  • باهدف کاهش پولشویی و تضمین امنیت عملیات بانکی، سامانه صیاد نیازمند ثبت علت صدور چک در قسمت “بابت” است. این اقدام موجب می‌شود که احتمال پولشویی برای چک‌های صادره با مبلغ بیش از یک میلیارد ریال برای اشخاص حقیقی دارای حساب جاری غیر تجاری و مبلغ بیش از ده میلیارد ریال برای اشخاص حقیقی و حقوقی دارای حساب جاری تجاری به‌شدت کاهش یابد. این محدودیت‌ها به صادرکنندگان چک اجازه نمی‌دهد که چک‌های تضمینی یا امانی را بدون دلیل صادر کنند، و همچنین متقابل بانک‌ها را در تشخیص سوءاستفاده از سیستم بانکی قرار می‌دهد.
• افزایش اعتبار با ایجاد محدودیت سقف صدور
  • مشروط به تعیین سقف مجاز صدور چک، اعتبار چک‌های صادره افزایش یافته و صدور چک‌های بلامحل کاهش می‌یابد.

نحوه مطالبه و راه های شکایت در خصوص چک های صیادی

درخواست صدور اجراییه بدون نیاز به رسیدگی و رای دادگاه

در این مورد، صاحب چک در صورتی که چک فاقد محل و یا کسری موجودی باشد، به بانک مراجعه و تقاضا می‌کند گواهی عدم پرداخت و یا کسری موجودی صادر کند. بانک در این صورت، اطلاعات کامل چک را در سامانه چک‌های برگشتی بانک مرکزی ثبت می‌کند و کد رهگیری آن را اخذ و بر روی گواهی قید می‌شود. (به موجب ماده 4 و 5 قانون صدور چک).

دارنده گواهی عدم پرداخت به منظور ثبت دادخواست، به دفاتر خدمات قضایی مراجعه میکند. بر اساس یک رأی وحدت رویه مورخ 23/03/1385، سه دادگاه صلاحیتدار برای رسیدگی به این دعوای اند: دادگاه محل اقامت صاحب حساب، دادگاه محل برگشت چک و دادگاه محل صدور چک. دارنده چک می تواند در این رابطه بدون دریافت حکم قطعی، درخواست صدور اجراییه بابت وجه چک را به دادگاه ارائه دهد.

در اثر بررسی پرونده، دادگاه در صورتیکه متن چک شرط وصول وجه چک نداشته باشد، یا عنوان بابت تضمین انجام معامله یا تعهدی در متن چک ذکر نشده باشد، یا گواهی عدم پرداخت به دلیل دستور عدم پرداخت مقرر در قانون صدور چک صادر نشده باشد، اجراییه را صادر میکند (بر اساس ماده 23 اصلاحی قانون صدور چک).

صادر کننده باید ظرف 10 روز از تاریخ ابلاغ اجراییه، بدهی خود را بپردازد یا با موافقت دارنده چک، ترتیبی برای پرداخت آن بدهد یا مالی معرفی کند که اجرای حکم را میسر کند. در غیر این صورت، حسب درخواست دارنده، دادگاه به موجب قانون نحوه اجرای محکومیتهای مالی مصوب 1394اجراییه را به مورد اجرا گذاشته و با استعلام سه گانه و شناسایی و توقیف اموال مدیون نسبت به استیفای مبالغ مذکور اقدام میکند.

با اجرای قانون جدید، تقاضای صدور اجراییه به عنوان یک دعوی مالی محسوب نمی‌شود و از این رو به پرداخت هزینه دادرسی دعاوی مالی نیاز ندارد. علاوه بر این، امکان صدور قرار تامین خواسته و دستور موقت قبل از درخواست اجراییه و یا ضمن آن مقدور نیست.

صدور اجراییه تنها به میزان اصل مبلغ چک و خسارات دادرسی (از جمله هزینه دادرسی و حق الوکاله وکیل) مقدور بوده و برای خسارات تاخیر تادیه باید دادخواست جداگانه ای تقدیم شود.

صرف نظر از مبلغ چک، مرجع صالح صدور اجراییه دادگاه است و شورای حل اختلاف مرجع صالحی در این زمینه نیست.

اقدام از طریق طرح دعوای حقوقی مطالبه وجه چک

در مواقعی که شرایط لازم برای صدور اجراییه به شرحی که ذکر شد وجود ندارد، مالک چک می‌تواند به منظور مطالبه مبلغ چک، اقدام به تقدیم دادخواست در یکی از دادگاه‌های صالح نماید.

مگر این که مبلغ چک تا ۲۰ میلیون تومان باشد، شورا حل اختلاف صالح به رسیدگی به آن می‌باشد. در این صورت، نحوه رسیدگی و صدور حکم در دعاوی مزبور مشمول مقررات سایر دعاوی حقوقی خواهد بود.

در این صورت، خواهان باید معادل ۵/۳ درصد از مبلغ خواسته (وجه چک) را به عنوان هزینه دادرسی بپردازد. بدین ترتیب، این روش نسبت به روش مطالبه از طریق اجرای ثبت و مطالبه از طریق درخواست مستقیم اجراییه پرهزینه تر می‌باشد. ولی اگر طلبکار دعوای مطالبه وجه را مطرح کند، می‌تواند تمامی مطالبات خود را، شامل اصل مبلغ چک، خسارت تاخیر تادیه و خسارت دادرسی، از دادگاه مطالبه کند.

اقدام از طریق اداره اجرای ثبت

طبق ماده ۲ قانون صدور چک، چک‌های صادره از بانک‌های ایران در داخل کشور یا خارج از کشور، به عنوان سند لازم الاجرا به حساب می‌آید. دارنده چک، در صورت مراجعه به بانک و عدم دریافت تمام یا قسمتی از وجه چک به دلیل نبودن محل یا علل دیگر، می‌تواند بر اساس قوانین و مقررات مربوط به اجرای اسناد رسمی، وجه چک یا مابقی آن را از صادرکننده وصول کند.

صادرکننده اجراییه باید قبل از ارائه چک، گواهینامه مذکور در ماده ۳ و یا گواهینامه مندرج در ماده ۴ را به اجرای ثبت اسناد محل تسلیم کند. اجرای ثبت پس از تأیید مطابقت امضای چک با نمونه امضای صادرکننده در بانک از طرف بانک، دستور اجرا صادر می‌کند. صادر کننده چک به موجب اجراییه مکلف است تا ظرف 10 روز از تاریخ ابلاغ، بدهی خود را پرداخت کند یا ماریال به اداره اجرا معرفی نماید. در صورت عدم امکان اجرای مفاد اجراییه، شخص بدهکار باید ظرف مدت مذکور صورت جامع دارایی خود را تهیه و به مامور اجرا تحویل دهد.

وقتیکه شخصی بدهی خود را نپردازد، دارنده چک دارای حق است تا با معرفی اموال وی به اداره اجرا و یا درخواست استعلام از حساب های بانکی و اموال غیر منقول او، پس از شناسایی اموال او، اقدام به بازداشت اموال او و وصول طلب کند. در این موارد، اگر صادر کننده چک ترس خروج از کشور را داشته باشد، دارنده چک می تواند درخواست ممنوع الخروج شدن وی را از اجرای ثبت بنماید.

دارنده چک پس از بازداشت اموال و قیمت گذاری آنها توسط اجرای ثبت، از طریق مزایده به فروش آنها میرسد و طلبدار آن نیز از محل فروش طلب خود را دریافت می‌کند.

برای درخواست صدور اجراییه به این روش، دارنده چک نیازی به مراجعه به اجرای احکام ثبت ندارد و فقط باید مرتکب شرایط مقرر در قانون شود.

این روش صدور اجراییه هزینه کمتری برای دارنده آن درنظر می‌گیرد.

از سوی دیگر، صادر کننده چک در این روش مجبور به حضور نیست و امکان جلب او وجود ندارد.

اقدام از طریق شکایت کیفری

پرونده چکی که به موجب دلایل ذکر شده در قانون، واجد شرایط صدور گواهی عدم پرداخت است، جرم شناخته می‌شود و به عنوان یک تخطی از مقررات حقوقی تلقی می‌گردد.

• شرایط شکایت کیفری چک بلامحل
  • شکایت کیفری چک تنها پس از رعایت حقوق زیر قابل طرح است:
  • پس از گذشت شش ماه از تاریخ صدور چک برای وصول وجه آن یا تقاضا برای گواهی عدم پرداخت
  • پس از گذشت شش ماه از تاریخ صدور گواهی عدم پرداخت برای اقدام به شکایت کیفری
  • چک باید دارای تاریخ صادر باشد
  • چک باید تضمینی نباشد
  • چک باید به روز باشد
  • چک باید مبلغ مشخصی داشته باشد
  • چک باید توسط بانک صادر شده باشد
• مستندات قانونی
  • در رویه‌ی متداول بانک‌ها، به دارنده‌ی چک اختیاراتی داده شده است که علاوه بر شعبه‌ی افتتاح حساب، از سایر شعب نیز وجه آن را مطالبه کند. در صورت مراجعه‌ی دارنده‌ی چک در مهلت مقرر به شعب دیگر و صدور گواهی عدم پرداخت از بانک مرجوع الیه، صحت صدور چک بلامحل می‌شود و دادگاه محل وقوع جرم صالح به رسیدگی به این مسئله خواهد بود. با این حال، در جهت تسهیل کارکرد و جلوگیری از سوء استفاده، بهتر است که دارندگان چک و بانک‌ها علاوه بر ضوابط قانونی، اصول اخلاق حرفه‌ای را نیز رعایت کنند.
  • ماده ۱۵ قانون صدور چک به دارنده چک امکان می‌دهد تا با تقدیم دادخواست در دادگاه کیفری رسیدگی کننده، وجه چک و ضرر و زیان خود را مطالبه کند.
  • ماده ۱۶ قانون صدور چک تصویب می‌کند که رسیدگی به شکایات و دعاوی جزایی مربوط به چک در دادسرا و دادگاه فوری و خارج از نوبت انجام می‌شود.
• اقدامات دارنده چک کیفری
  • اقدامات دارنده چک کیفری به شرح زیر است:
  • الف) گرفتن دستور جلب صادرکننده
  • ب) توقیف اموال صادر کننده
  • ج) ممنوع الخروجی صادرکننده
  • د) محکومیت به مجازات حبس
  • ه) محرومیت از داشتن دسته چک