مهم‌ترین چالش پیش روی سیاست‌گذاران پولی این است که آیا راهی برای حمایت از دارنده‌های چک‌ها پیش‌بینی خواهند کرد. هنوز دستورالعمل مربوط به بند اصلاحیه قانون چک مشخص نشده، اما به نظر می‌رسد بانک‌ها موظف خواهند بود با اعتبارسنجی هر فرد صاحب چک، سقف ریالی برای صدور چک تعیین کنند. به عنوان مثال، فردی که گردش حسابش کمتر از ۱۰۰ میلیون تومان است، نمی‌تواند چکی به مبلغ یک میلیارد تومان صادر کند.
طبق قانون چک مصوب سال ۱۳۹۷ و اصلاحات بعدی آن، بانک‌ها ملزم هستند برای ارائه دسته‌چک به مشتریان خود، صرفاً از طریق سامانه صیاد بانک مرکزی اقدام کنند. این سامانه پس از اطمینان از صحت مشخصات متقاضی با استعلام از سامانه نظام هویت‌سنجی الکترونیکی بانکی و عدم وجود ممنوعیت قانونی، نسبت به دریافت گزارش اعتباری اقدام کرده و بر اساس نتایج دریافتی، سقف اعتبار مجاز متقاضی را محاسبه و به هر برگه چک شناسه یکتا و مدت اعتبار اختصاص می‌دهد.
حداکثر مدت اعتبار چک از زمان دریافت دسته‌چک ۳ سال است و چک‌هایی که تاریخ مندرج در آن‌ها پس از این مدت باشد، مشمول این قانون نمی‌شوند. شرایط دریافت دسته‌چک، نحوه محاسبه سقف اعتبار و موارد مندرج در برگه چک مانند هویت صاحب حساب مطابق دستورالعملی است که ظرف مدت یک سال پس از لازم‌الاجرا شدن این قانون توسط بانک مرکزی تهیه و به تصویب شورای پول و اعتبار خواهد رسید.
دلیل تاخیر بانک مرکزی
دلیل تأخیر بانک مرکزی در اجرای قانون چک به چند عامل مرتبط است. زهره پاپی، سرپرست اداره راهبری سامانه‌های تنظیم‌گری و نظارت بانک مرکزی، توضیح داد که پیشنویس شیوه‌نامه تعیین سقف صدور دسته چک در سال ۱۴۰۱ تهیه شده و در شورای پول و اعتبار وقت مطرح گردید. اما اعضای شورای پول و اعتبار به این نتیجه رسیدند که این شیوه‌نامه به دلیل ضعف پایگاه‌های اعتباری ممکن است کسب‌وکارها را در نظام پرداخت و اعتباری با چالش‌های متعددی مواجه کند. این موضوع همچنین توسط رئیس‌کل وقت به مجلس شورای اسلامی اعلام شده بود.
پاپی همچنین اشاره کرد که بانک مرکزی در تلاش است تا این تکالیف را بدون آسیب به کسب‌وکارها و روند تولید در کشور اجرایی کند. در حال حاضر، مدل فنی عملیاتی برای اجرای تعیین سقف مجاز آماده شده و قرار است پیشنویس شیوه‌نامه با توجه به دغدغه‌های نظام کسب‌وکاری کشور در هیئت عالی بانک مرکزی طرح و تصویب شود.
این تأخیرها نشان‌دهنده نیاز به بازنگری در فرآیندهای اعتبارسنجی و پایگاه داده‌های اعتباری است تا بتوان از بروز مشکلات احتمالی جلوگیری کرد و اجرای مؤثر قانون چک را تسهیل نمود.
زمان سقف‌گذاری روی برگ چک
زهره پاپی درباره زمان تعیین سقف روی برگ چک توضیح داد که پیشنویس فنی و عملیاتی در حال تدوین است. این پیشنویس به گونه‌ای طراحی شده که باعث آسیب به کسب‌وکارها و روند تولید در کشور نشود. او همچنین اشاره کرد که فرایندهای پایگاه داده اعتباری و اعتبارسنجی به‌طور کامل بازنگری شده و مدل فنی عملیاتی برای اجرای تکلیف تعیین سقف مجاز آماده شده است.
پاپی تصریح کرد که طی ماه‌های آتی، پیشنویس شیوه‌نامه با توجه به دغدغه‌های نظام کسب‌وکاری و تولیدی کشور در هیأت عالی بانک مرکزی طرح و تصویب خواهد شد. این اقدام به دنبال اصلاحات قانونی در زمینه چک‌ها انجام می‌شود تا اطمینان حاصل شود که فرآیندها به نفع کسب‌وکارها و اقتصاد کشور باشد.
نکته مهم برای دارندگان چک برگشتی
صادرکنندگان چک برگشتی و دارندگان دسته‌چک باید توجه داشته باشند که بانک مرکزی وظیفه دارد از صدور چک جدید و دریافت دسته‌چک برای افرادی که ورشکسته، معسر از پرداخت محکوم‌به یا دارای چک برگشتی رفع سوءاثر نشده هستند، جلوگیری کند. این اقدام به منظور جلوگیری از سوءاستفاده و کاهش ریسک در سیستم بانکی انجام می‌شود.
سقف اعتباری
تعیین سقف اعتباری دسته‌چک به معنای تعیین حداکثر مبلغی است که صاحب چک می‌تواند در یک دوره زمانی خاص (مثلاً یک ماه) از حساب بانکی خود برداشت کند. این سقف به بانک‌ها کمک می‌کند تا ریسک‌های مالی را مدیریت کنند و به مشتریان این امکان را می‌دهد که به‌صورت کنترل‌شده‌ای از اعتبار خود استفاده کنند و از ایجاد بدهی‌های زیاد جلوگیری نمایند.
با تصویب و اجرای این دستورالعمل جدید، بانک‌ها بر اساس ارزیابی‌های مالی مشتریان، سابقه اعتباری و نوع حساب، سقف مشخصی برای استفاده از دسته‌چک تعیین می‌کنند. این اقدام به کنترل ریسک و مدیریت اعتبار کمک کرده و در عین حال مشتریان را از بروز مشکلات مالی ناشی از استفاده بی‌رویه از اعتبار محافظت می‌کند.
به طور کلی، تعیین سقف اعتباری نه تنها به نفع بانک‌هاست بلکه برای مشتریان نیز مزایای زیادی دارد، زیرا باعث می‌شود آن‌ها با آگاهی بیشتری از اعتبار خود استفاده کنند و در نتیجه از مشکلات مالی آینده جلوگیری نمایند. این فرآیند همچنین به ایجاد یک سیستم مالی پایدارتر و شفاف‌تر کمک خواهد کرد.
