براساس تعریف قانونی، چک سندی است که به واسطه آن، صادرکننده وجوه موجود در حساب خود نزد بانکی مشخص را به طور کامل یا جزئی به شخص دیگری، یعنی دارنده چک، انتقال می‌دهد. به همین دلیل، امروزه چک به‌عنوان یکی از ابزارهای مهم پرداخت در کنار اسناد تجاری دیگری مانند سفته و برات شناخته می‌شود.

با توجه به اهمیت آن، قوانین مختلفی در خصوص چک وضع شده است که قانون تجارت و قانون جدید صدور چک از جمله این قوانین هستند. چک پس از صدور باید پرداخت یا وصول شود. بنابراین، اگر چک به صورت بلامحل صادر شود و صادرکننده موجودی کافی برای پرداخت آن نداشته باشد یا در شرایطی که به دلایل دیگر چک غیرقابل پرداخت اعلام شود، دارنده چک باید از مسیرهای قانونی برای احقاق حق خود اقدام کند.

از آنجا که قانون شرایط ویژه‌ای برای پیگیری وصول چک برگشتی تعیین کرده است، آگاهی از این جزئیات اهمیت بسیاری دارد. یکی از مهم‌ترین الزامات مربوط به وصول چک‌های بلامحل، مدت زمانی است که دارنده چک باید طی آن اقدامات قانونی مثل برگشت زدن چک یا دریافت گواهی عدم پرداخت را انجام دهد.

بنابراین، این سوال مطرح می‌شود که مهلت قانونی برای برگشت زدن چک چقدر است و دارنده آن تا چه زمانی می‌تواند برای برگشت زدن اقدام کرده و وجه خود را مطالبه کند؟ در پاسخ به این سوال باید گفت که اصولاً چک را می‌توان از دو طریق حقوقی و کیفری مطالبه کرد. البته اگر دارنده چک قصد داشته باشد از صادرکننده به جرم صدور چک بلامحل شکایت کیفری کند، حتماً باید در مهلت قانونی تعیین‌شده برای برگشت زدن چک این اقدام را انجام دهد تا فرد صادرکننده به مجازات مربوطه محکوم شود.

طبق ماده 11 قانون جدید صدور چک، دارنده چک موظف است ظرف شش ماه از تاریخ صدور چک برای وصول آن به بانک مراجعه کند و همچنین حداکثر ظرف شش ماه پس از دریافت گواهی عدم پرداخت، شکایت کیفری خود را ثبت نماید. در غیر این صورت، حق شکایت کیفری وی ساقط شده و تنها می‌تواند از طریق روش‌های حقوقی برای مطالبه وجه اقدام کند.

بر این اساس، مهلت مراجعه به بانک جهت برگشت زدن چک شش ماه از تاریخ صدور آن است و پس از دریافت گواهی عدم پرداخت نیز باید ظرف همین بازه زمانی در دادگاه طرح دعوی شود. علاوه بر این، برای ارائه دعوی علیه ضامن یا ظهرنویس چک بلامحل، قانون تجارت مهلت خاصی را مشخص کرده است.

اگر محل پرداخت با محل صدور یکسان باشد، دارنده چک باید ظرف 15 روز و اگر متعلق به نقاط مختلف باشد، ظرف 45 روز از تاریخ صدور آن برای مطالبه وجه به بانک مراجعه کند. در غیر این صورت، او نمی‌تواند از امتیازات تجاری چک نظیر طرح دعوی علیه ضامن یا ظهرنویس استفاده کرده یا اقدام به تأمین خواسته چک بدون نیاز به پرداخت خسارت احتمالی نماید.

مهلت برگشت زدن چک صیادی

در بخش پیشین، به این موضوع پرداختیم که بازه زمانی برای برگشت زدن یک چک تا چه زمانی مجاز است. آگاهی از زمان‌بندی برگشت چک و انجام این اقدام در همان روز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. چرا که براساس قانون، شکایت کیفری از صادرکننده چک تنها در یک بازه زمانی مشخص امکان‌پذیر است و در صورت گذشت این زمان، تنها راه باقی‌مانده استفاده از سایر روش‌های پیگیری وصول چک خواهد بود.

یکی از پرسش‌های مطرح در این زمینه این است که مهلت برگشت زدن چک صیادی چه میزان است؟ همان‌طور که می‌دانید، طبق روال جدید، تمامی چک‌های صادر شده باید ابتدا توسط صادرکننده در سامانه صیاد ثبت و سپس توسط دارنده چک تأیید شوند؛ در غیر این صورت، چک فاقد اعتبار خواهد بود.

اما نکته اصلی اینجاست که آیا مهلت برگشت زدن چک صیادی مشابه چک‌های سنتی و قدیمی است یا تفاوت‌هایی وجود دارد؟ در پاسخ باید گفت، دارنده چک صیادی می‌تواند همان روز برگشت زدن اقدام کند. وی می‌تواند با مراجعه به بانک و دریافت گواهی عدم پرداخت مبلغ، فرآیند قانونی را پیش ببرد. پس از دریافت این گواهی، دارنده چک با مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیکی قضایی می‌تواند درخواست صدور اجراییه برای چک صیادی را ثبت کند.

بر اساس اجراییه صادره، صادرکننده موظف خواهد بود ظرف 30 روز مبلغ چک را تسویه کند. این تغییر باعث شده که برخلاف گذشته که دارنده چک باید دادخواست رسمی به دادگاه ارائه می‌کرد و مراحل پیچیده‌ای را طی می‌کرد، رسیدگی به وصول چک صیادی آسان‌تر و سریع‌تر شود. در مورد مهلت برگشت زدن نیز، زمان‌بندی آن مانند چک‌های قبلی بوده و دارنده قادر است در هر زمانی به بانک مراجعه کرده و گواهی عدم پرداخت دریافت کند.

با این حال، اگر قصدم رسیدگی کیفری به پرونده چک برگشتی باشد، دارنده ملزم است ظرف شش ماه نسبت به دریافت گواهی عدم پرداخت اقدام کند. همچنین پس از دریافت این گواهی نیز شش ماه فرصت خواهد داشت تا شکایت خود را در دادگاه ثبت کند.

مهلت برگشت زدن چک خوابیده به حساب

موضوعی است که اغلب برای افرادی که با اسناد مالی سر و کار دارند، اهمیت پیدا می‌کند. ابتدا بهتر است توضیح دهیم منظور از خواباندن چک به حساب چیست. خواباندن چک به حساب یعنی شخص، چکی را که از صاحب دیگری دریافت کرده و معمولاً برای تاریخی در آینده صادر شده، به بانک تحویل می‌دهد تا بانک در تاریخ سررسید، پس از پاس کردن آن، مبلغ را به حساب مشخص‌شده واریز کند.

گاهی اوقات، چک خوابیده به حساب ممکن است به دلایلی نظیر نبود یا کمبود موجودی در حساب، ناخوانا بودن یا مغایرت در امضا، وجود خط خوردگی یا سایر ایرادات بازگشت داده شود. در این شرایط، این سوال پیش می‌آید که مهلت برگشت زدن چنین چکی چقدر است؟ در پاسخ باید گفت که چک‌های خوابیده به حساب اصولاً قابلیت شکایت کیفری ندارند. بنابراین، نمی‌توان بازه زمانی خاصی برای برگشت زدن چک خوابیده به حساب تعیین کرد. دارنده چک طبق اختیار خود می‌تواند در همان روز یا روزهای بعد با مراجعه به بانک اقدام به برگشت زدن چک کرده و مراحل بعدی مربوط به وصول چک برگشتی را که در ادامه توضیح داده می‌شود، انجام دهد.

اگر چک تا تاریخش برگشت نخورد چه می شود؟

اگر چکی تا تاریخ سررسید آن یا ظرف مدت شش ماه برگشت نخورد، امکان شکایت کیفری به دلیل صدور چک برگشتی از بین می‌رود. بر اساس قانون صدور چک، دارنده چک باید حداکثر ظرف شش ماه از تاریخ صدور، چک خود را از طریق بانک برگشت بزند؛ در غیر این صورت، تنها می‌تواند با مراجعه به مسیرهای حقوقی نسبت به مطالبه وجه چک اقدام کند.

در شرایط کنونی و با توجه به صدور چک‌های صیادی و تغییرات قانونی جدید، در صورت برگشت خوردن چک، بانک ملزم است به درخواست دارنده چک، مبلغ موجود در حساب صادرکننده را پرداخت کند. اگر بخشی از مبلغ موجود نباشد، کسری مبلغ در سامانه بانک مرکزی ثبت و با صدور کد رهگیری، گواهی عدم پرداخت تحویل دارنده چک می‌شود.

پس از دریافت گواهی عدم پرداخت، دارنده می‌تواند به‌صورت حقوقی یا ثبتی برای وصول وجه اقدام کند. در مسیر حقوقی، دارنده با مراجعه به دادگاه صلاحیت‌دار تقاضای صدور اجراییه می‌دهد. پس از بررسی دادگاه و اطمینان از اینکه چک مشروط یا مربوط به تضمین معامله نبوده است، اجراییه صادر می‌شود. در این حالت، بدهکار ظرف 30 روز فرصت دارد تا وجه چک را پرداخت کرده یا نسبت به تعیین تکلیف آن اقدام کند؛ در غیر این صورت، طبق قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی، امکان توقیف اموال وی وجود دارد.

علاوه بر روش‌های حقوقی، می‌توان از شیوه ثبتی نیز برای مطالبه وجه استفاده کرد. دارنده چک با ارائه اصل چک و گواهی عدم پرداخت به واحد اجرای ثبت اسناد محل مراجعه کرده و پس از پرداخت هزینه مربوطه، اجرای ثبت دستور مطالبه مبلغ چک را صادر می‌کند و وجه از صادرکننده چک وصول می‌شود.

برگشت زدن چک در همان روز

یکی از مباحث مهم مرتبط با زمان رسیدگی به چک‌های برگشتی است. در این زمینه، صدور چک بدون تاریخ نیز جای بررسی دارد. بر اساس قانون، یکی از شروط برخورداری از ضمانت اجرای کیفری برای چک‌های برگشتی این است که چک جزو دسته چک‌های روز باشد و نه چک مدت‌دار.

به این معنا که اگر تاریخ ثبت‌شده روی چک با تاریخ واقعی صدور آن متفاوت باشد، چک به‌عنوان وعده‌دار محسوب شده و دیگر امکان طرح شکایت کیفری وجود ندارد. به عنوان نمونه، اگر چکی در تاریخ 30 آبان 1400 صادر شود اما تاریخ 30 اسفند 1400 روی آن نوشته شود، این چک وعده‌دار بوده و تنها از طریق شیوه‌های حقوقی قابلیت وصول دارد و صادرکننده را نمی‌توان تحت تعقیب کیفری قرار داد.

با این حال، اصل بر این است که هر چک، چک روز محسوب می‌شود مگر آن که وعده‌دار یا مدت‌دار بودن آن به اثبات برسد. مضاف بر این، باید توجه داشت که مهلت برگشت زدن چک برای شکایت کیفری علیه صادرکننده شش ماه است. بنابراین ضرورتی برای برگشت زدن چک در همان روز وجود ندارد. همچنین درباره چک‌های قدیمی، اگر ظرف مدت شش ماه از تاریخ صدور به بانک مراجعه نکرده و گواهی عدم پرداخت دریافت نکرده باشید، همچنان می‌توانید از طریق راه‌های حقوقی و ثبتی برای درخواست وجه آن اقدام کنید.