بر اساس قانون صدور چک، “چک، نوشته‌ای است که به موجب آن، صادرکننده وجوهی را که در نزد محال‌علیه دارد، کلاً یا بعضاً مسترد یا به دیگری واگذار می‌نماید.” بنابراین، چک یکی از ابزارهای پرداخت وجه به شمار می‌آید.
قانون‌گذار در نظام تجاری و مالی، چک را وسیله‌ای برای پرداخت فوری می‌داند و به همین دلیل، تاریخ صدور بر روی چک درج می‌شود.به طور معمول، به ویژه در روابط تجاری، چک به صورت وعده‌دار صادر می‌شود.
نکته مهم در رابطه با چک وعده‌دار این است که اگر در زمان تاریخ وصول چک وعده‌دار، صاحب حساب موجودی نداشته باشد یا کسری موجودی داشته باشد، دارنده چک تنها می‌تواند برخی از انواع شکایات را علیه صادرکننده مطرح کند و از طرح برخی دیگر از شکایات به دلیل وعده‌دار بودن چک محروم خواهد بود.
با توجه به اهمیت این موضوع، در این مقاله قصد داریم ابتدا به سوال “چک وعده‌دار چیست؟” پاسخ دهیم. سپس قانون نحوه اجرا گذاشتن چک وعده‌دار را بررسی خواهیم کرد و در نهایت توضیح خواهیم داد که آیا چک وعده‌دار قابل شکایت کیفری است. اگر در خصوص این موضوع سوالاتی دارید، در این مقاله همراه ما باشید.
چک وعده دار چیست؟
چک وعده‌دار به چکی اطلاق می‌شود که تاریخ درج شده بر روی آن بعد از تاریخ واقعی صدور باشد. به عبارت دیگر، اگر تاریخ واقعی صدور چک مقدم بر تاریخ مندرج در متن چک باشد، آن چک وعده‌دار تلقی می‌شود.
طبق ماده 310 قانون صدور چک، “چک، نوشته‌ای است که به موجب آن، صادرکننده وجوهی را که در نزد محال‌علیه دارد، کلاً یا بعضاً مسترد یا به دیگری واگذار می‌نماید.” بنابراین، چک وسیله‌ای برای پرداخت فوری است.در مورد چک وعده‌دار، معمولاً دو تاریخ بر روی آن درج می‌شود: تاریخ صدور و تاریخ سررسید.
تاریخ صدور واقعی چک همان تاریخی است که چک صادر شده است. اما اگر تاریخ ذکر شده بر روی چک بعد از تاریخ واقعی صدور باشد، به آن چک وعده‌دار گفته می‌شود. به عنوان مثال، اگر دو نفر در تاریخ 22 مهر 1398 قراردادی منعقد کنند و تاریخ صدور چک را 22 مهر 1399 تعیین کنند، این چک وعده‌دار خواهد بود.چک ضمانت نیز از جمله مثال‌های چک وعده‌دار محسوب می‌شود.
در چنین حالتی، دارنده چک تنها می‌تواند مبلغ آن را در تاریخ درج شده مطالبه کند. همچنین، طبق قانون، امکان شکایت کیفری از صادرکننده چک وعده‌دار وجود ندارد و دارنده نمی‌تواند علیه او اقدام قانونی کند.با توجه به این توضیحات، در این مقاله به بررسی دقیق‌تر مفهوم چک وعده‌دار و قوانین مربوط به آن خواهیم پرداخت.
قانون چک وعده دار چیست؟
در بخش قبل، به توضیح مفهوم چک وعده‌دار پرداخته شد و مشخص شد که چک‌هایی که تاریخ صدور آنها بعد از تاریخ واقعی صدور است، به عنوان چک وعده‌دار شناخته می‌شوند. در این بخش، قصد داریم به بررسی قوانین مربوط به چک وعده‌دار بپردازیم.
قواعد مربوط به چک وعده‌دار مطابق قانون صدور چک مصوب سال 1355 می‌باشد. این قانون شامل 22 ماده و 4 تبصره است و در سال‌های گذشته برخی از مواد آن اصلاح شده‌اند.
آخرین اصلاحیه این قانون در سال 1400 انجام گرفت. بر اساس بند ه ماده 13 قانون صدور چک، اگر چک به صورت وعده‌دار صادر شود، قابل شکایت کیفری نیست. در این راستا، قانون‌گذار و رویه قضایی، تاریخ نوشته شده در چک را به عنوان تاریخ صدور محسوب می‌کنند و تاریخ انجام معامله در نظر گرفته نمی‌شود.
چک وعده‌دار به چکی اطلاق می‌شود که تاریخ درج شده بر روی آن بعد از تاریخ واقعی صدور باشد. برای مثال، اگر تاریخی که بر روی چک نوشته شده است، یک سال بعد از تاریخ واقعی صدور باشد، آن چک وعده‌دار محسوب می‌شود. در این حالت، دارنده چک تنها می‌تواند مبلغ آن را در تاریخ درج شده مطالبه کند.
نحوه اجرا گذاشتن چک وعده‌دار نیز تحت قوانین خاصی قرار دارد. دارنده چک باید ابتدا به بانک مراجعه کرده و گواهی عدم پرداخت دریافت کند. سپس با ارائه مدارک لازم، درخواست صدور اجراییه را از اداره ثبت محل خود ارائه دهد. پس از صدور اجراییه، بدهکار موظف است ظرف مدت 10 روز نسبت به پرداخت مبلغ مندرج در چک اقدام کند یا اموالی برای پرداخت معرفی نماید.
اگر صادرکننده اقدامات لازم را انجام ندهد، دارنده چک می‌تواند درخواست توقیف اموال وی را به اداره ثبت ارائه دهد.در نهایت، با توجه به ماده 13 قانون صدور چک، اگر ثابت شود که چک بدون تاریخ صادر شده یا تاریخ واقعی صدور آن مقدم بر تاریخ مندرج باشد، این چک قابل تعقیب کیفری نخواهد بود و برای صادرکننده مجازاتی تعیین نمی‌شود.
شیوه اجرا گذاشتن چک وعده دار چگونه است؟
در بخش قبل، به بررسی چک وعده‌دار و قوانین مربوط به آن پرداختیم. اکنون قصد داریم نحوه اجرا گذاشتن چک وعده‌دار را بررسی کنیم.مطابق ماده 13 قانون صدور چک، امکان طرح شکایت کیفری به دلیل وعده‌دار بودن چک وجود ندارد و تاریخ نوشته شده بر روی چک به عنوان تاریخ صدور در نظر گرفته می‌شود. بنابراین، نحوه اجرا گذاشتن چک وعده‌دار به سه صورت امکان‌پذیر است:
- طرح دعوای حقوقی از طریق دادگاه حقوقی: در این روش، دارنده چک پس از دریافت گواهی عدم پرداخت از بانک، به یکی از دفاتر خدمات قضایی مراجعه کرده و دادخواستی برای اجرا گذاشتن چک و مطالبه وجه آن تنظیم می‌کند. وی باید کپی چک و گواهی عدم پرداخت را ضمیمه دادخواست کند. در این روش، دارنده می‌تواند علاوه بر تقاضای پرداخت مبلغ چک، هزینه‌های دادرسی و خسارت خود را نیز از صادرکننده و سایر ظهرنویسان مطالبه کند.
- اداره ثبت: برای وصول چک از طریق اجرای ثبت، دارنده چک ابتدا به بانک مراجعه کرده و گواهی عدم پرداخت دریافت می‌کند. سپس با ارائه مدارک لازم، درخواست صدور اجراییه برای وصول وجه چک را از اداره ثبت محل ارائه می‌دهد. پس از صدور اجراییه، این اجراییه به بدهکار ابلاغ می‌شود و او باید ظرف 10 روز نسبت به پرداخت مبلغ مندرج در چک اقدام کند یا اموالی برای پرداخت معرفی نماید. اگر صادرکننده ظرف این مدت اقدامات لازم را انجام ندهد، دارنده چک می‌تواند تقاضای توقیف اموال صادرکننده را به اداره ثبت ارائه دهد.
- اجرای مستقیم چک صیادی از طریق دادگاه حقوقی: اگر در تاریخ وصول چک، حساب صادرکننده فاقد وجه باشد یا کسری داشته باشد، بانک موظف است گواهی عدم پرداخت صادر کرده و اطلاعات کامل چک را در سامانه چک‌های برگشتی بانک مرکزی ثبت کند. سپس دارنده باید به یکی از دفاتر خدمات قضایی مراجعه کرده و با ارائه گواهی عدم پرداخت و چک برگشتی، درخواست صدور اجراییه را تنظیم کند. پس از ارجاع پرونده به دادگاه، رئیس شعبه موظف است چک را بررسی کرده و نسبت به صدور اجرائیه علیه صادرکننده اقدام نماید.
در نهایت، اگر صادرکننده در مهلت قانونی مقرر بدهی خود را پرداخت نکند، طبق درخواست دارنده چک، اجرای احکام موظف است اجراییه را طبق قانون نحوه احکام محکومیت‌های مالی صادر کرده و اقدام به توقیف اموال یا صدور حکم جلب وی نماید.
همچنین لازم به ذکر است که استعلام وضعیت چک صیادی باید از سامانه صیاد انجام گیرد.با توجه به این توضیحات، روشن است که اجرای چک وعده‌دار تحت قوانین خاصی قرار دارد و دارنده آن باید مراحل قانونی مشخصی را طی کند تا بتواند وجه آن را وصول کند.
آیا چک وعده دار کیفری است؟
چک وعده‌دار به چکی اطلاق می‌شود که تاریخ درج شده بر روی آن بعد از تاریخ واقعی صدور باشد. طبق ماده 13 قانون صدور چک، در صورتی که چک بدون تاریخ صادر شده باشد یا تاریخ واقعی صدور آن مقدم بر تاریخ مندرج در متن چک باشد، این چک قابل تعقیب کیفری نیست و برای صادرکننده آن مجازاتی تعیین نشده است.
با توجه به این قانون، چک وعده‌دار به دلیل اینکه تاریخ واقعی صدور آن با تاریخ مندرج بر روی چک یکسان نیست، نمی‌تواند مشمول شکایت کیفری شود. بنابراین، دارنده چک وعده‌دار نمی‌تواند علیه صادرکننده شکایت کیفری کند و در نتیجه، هیچ گونه مجازاتی برای صادرکننده این نوع چک در نظر گرفته نمی‌شود.
به طور کلی، اگر چکی به صورت وعده‌دار صادر شود، دارنده تنها می‌تواند از طریق مراجع حقوقی اقدام کند و امکان طرح شکایت کیفری برای او وجود ندارد. این نکته اهمیت زیادی دارد زیرا در شرایطی که دارنده بخواهد وجه چک را وصول کند، باید از روش‌های قانونی دیگری استفاده نماید.
